گذری بر تاریخ ترکمن ها

ترکمنستان

سرزمین های ترکمن ها و دلایل کوچ

ترکمن ها، مانند دیگرقبایل ترک تحت حاکمیت امپراطوری گوگ ترک ها در قرن ششم، با اتحاد میان یکدیگر اولین حاکمیت خود را در محدوده رود تولا سلنگا 1(محدوده روسیه-مغولستان) به نام دولت نه اغوز را تشکیل دادند.

امپراطوری گوگ ترک ها، بعد از آنکه برای بار دوم توسط فردی بنام قوتلی خان در سال 682 میلادی پایه گذاری شد، ترکمن ها حاکمیت آنها را قبول نکردند و نهایتا، به سوی ترکمن ها لشگر کشی کردند. نبردی که در کناره رود تولا-سنگا صورت گرفتن ترکمن ها شکست خوردند ولی حاکمیت گوگ ترک ها را قبول نکردند.

ایلتریش خان(یکی از خان های حاکمیت گوگ ترک ها) چند اری به سوی ترکمن ها حمله کرد و نهایتا باز خان(یکی از خان های ترکمن) به قتل رسید. مرکز حاکمیت و محدوده آنرا به تسخیر خود در آورد.

در مقابل این شکست ترکمن ها مجبورر به قبول حاکمیت گوگ ترک به حاکمیت ایلتریش خان شدند. و در جنگ قرقیز ها نیز شرکت کردند.

بعد ها ترکمن ها مقابل حاکمیت گوگ ترک شورش کردند و بعد از چندین شکست به طرف چین کوچ کردند.

بعد از مدتی به سرزمین های خود بازگشتند و یاری اغور ها رفتند و منجر به شکست گوگ ترک ها شدند.

ترکمن ها بعد از این پیروزی یکی از قدرتها و تصمیم گیران اصلی دولت ایغور شدند، اما هر از گاهی در مقابل دولت ایغور نیز شورش می کردند.

بعد از حاکمیت ایغورها، ترکمن ها به کناره های رود جیهون و به کوهپایه های شمال رود جیهون ساکن شدند.

ترکمن ها از اوایل قرن دهم میلادی در کنار زندگی کوچ نشینی به یکجا نشینی روی آوردند، از اوایل این قرن اغوذها در محدوده ماورالنهر ساکن شدند و دولتی به نام یابگو را تشکیل دادند، در میان پایتخت ترکمن ها در کناره رود جیهون بنام ینی اوی(خانه جدید) بود.

در زمان حاکمیت یابگو ها، ترکمن ها به دو دسته اچوک و بوزک تبدیل شدند.

در وایل قرن دهم، اسلام را قبول کردند و به جنگ همسایه های خود پچنگ ها و ساکنین خزر رفتند و شکست دادند.

ترکمن هایی که اسلام را قبول کرده بودند و با قبول اسلامیت به حاکمیت سلجوقیان پیوسته بود، از ترس حاکمیت دولت اغوذ تابگو که مبادا به آنها آسیبی برسانند به دیار اسلام یعنی خراسان کوچ کردند.و ترکمن هایی که در کناره های ماورالنهر مانده بودند از طرف قبچاقها بارها مورد هجوم قرار گرفتند و نهایتا دولت ترکمن از هم پاشید و سقوط کرد.

اغوذ هایی که مانده بودند در کناره های کوه کاراجوک، مانقشلاغ و کناره های رود جیهون ساکن شدند.

بعدها بر اثر همجوم کاراهتای ها و کارلوک ها به سلجوق ها پیوستند.

بسیاری از ترکمن ها در دوره سلجوق ها به یکجانشینی روی آوردند. از نیمه دوم قرن یازدهم کم کم به طرف ایران، عراق، آناتولی و سوریه گسترش پیدا کردند.

هرکجا که رفتند مدافع حق و حقیقت، عدالت، علم و مدنیت بودند.

برای خدمت به بشریت، گسترش علم و مدنیت و مساجد، مدرسه، کاروانسرا، حمام و پل ساختند.

ترکمن هایی که در کناره های رود جیهون و مانقشلاغ ساکن بودند و بدیل نبودن در مسیر تهاجم تا اواسط قرن هفدهم زندگی راحت و مستقلی را تجربه کردند.

اما در سالهای 1639 و 1700 هجومی که مغولاصل های کالوک برای قزاقها ترتیب دادند باعث هموار شدن راه برای روسها به آسیای میانه شد.

در آن دوره ترکمنهای که در محدوده مانقشلاغ زندگی می کردند، قوی ترین و بزرگترین قبیله(طایفه) ترکمن به محدوده کوه کوپت کوچ کردند(ساکن شدند). و با اتحاد دیگر طوایف ترکمن قدرتمند شدند.

این طوایف ترکمن- اوزبک با همکاری همدیگر از طریق مالیات به حمایت خان خیوه در آمدند.

در ایران نیز همزمان با به قدرت رسیدن خان ترکمن های افشار، نادر شاه در آسیای میانه حاکمیت آن را قبول کردند.

ترکمن هایی که بعد از نادر شاه مدتی زیر فشارها و هجوم ایران و خان خیوه قرار گرفته بودند، از سال 1835 به بعد به محدوده مرو گسترش پیدا کردند.

بعد ها ایران و خان خیوه دوباره با هجوم به ترکمن ها را شروع کردند.

ترکمن ها در سال 1855 باعث شکست سنگین اردوی خیوه شدند و از هجوم های خان خیوه رهایی یافتند.

اما، با مهاجمان ایرانی که در ترکمنستان ادعای حاکمیت کرده بودند، آنها را(ترکمن ها) در شرایط سختی رها کردند.

ترکمن هایی که خواهان آتش بس بودند، حسن میزار را در مقابل خود دیدن، کسی که از پیروزی کاملا مطمئن بود و با سی هزار نفر لشگر و سی و سه توپ به سوی ترکمن ها حمله کردند.

و در این میان فرمانده ترکمن ها بنام خورشید خان، از دیگر طوایف ترکمن ها در خواست کمک کرد و برای کسب زمان، ارتش خود را به طرف بیابانهای کاراکوم(خاک سیا) کشاند، خورشید خان با جمع کردن قدرتهای خود و با بستن احتمالات اردوی سی هزار نفری ایران را با شکست بزرگی روبرو کرد. بدیل طریق به معنی تمام ترکمن ها استقلال خود را بدست آوردند.

خورشید خان با خدمات خود برای رفاه خلق خود با ساخت سدها و کانالها خاک ترکمن ها را تبدیل به خاک پر برکت نمود.

ایران بعد از شکست سنگین در مقابل ترکمن ها تا مدتها جرئت حمله نداشت که بعد از مدتی باز حمله های خود را شروع کرد ولی هر بار مغلوب شدند.

در زمان گسترش روسها به آسیای میانه، هجوم و حمله های ایران به ترکمن ها ضررهای بزرگی را وارد ساختند.

اتفاقی که بین ترکمن ها و روسها، در نیمه اول قرن نوزدهم شکل گرفت، در واقع بعد از موفقیت ها و پیروزی روسها در مقابل ایران و اسکان روسها در آشوراده(جزیره ای در بندر ترکمن-ترکمن صحرا) دریای خزر شد.

روسها بعد از ساخت قلعه 1859 در شرق دریای خزر، به طرف ترکمنها حمله هایی را ترتیب دادند و بسیاری از مراکز ترکمن نشین را تخریب کردند.

در جنگ دولت عثمانی(ترکمن)- روس ها ( 1877-1878):

ارتشی که متحدین روس به طرف ترکمن ها فرستادند به قفقاز رفتند، شکست اردوی عثمانی تاثیر بزرگی را برروی ترکمن ها وارد کرد، بعضی از دولتی ها تسلیم شدن به روس ها را پیشنهاد دادند اما در جلسه ای که در میان بزرگان گرفته شد، تصیمی ترکمن ها بر این بود که تا آخرین قطره های خون خود در مقابل روسها ایستادگی و مقابله خواهند کرد.

روسها 1881برای بدست آوردن ترکستان ارتش بزرگی را ترتیب دادند، چند تپه ای را تسخیر کردند ولی در گوگ دپه شکست سنگینی خوردند و این پیروزی ترکمن های گوگ دپه، وصف های بزرگی و شکست ناپذیری روس ها را به زمین کوبید و بی ارزش گذاشت.

روسها برای جبران شکست و تسخیر گوگ دپه به همراه نیروی پشتیبان حمله کردندو جنگ طولانی ای در گرفت و گوگ دپه به دست روسها افتاد.

فرمانده روسها اسکوبلووف، در بیانه ای خواستار قبولی حاکمیت روسها از ترکمن ها شد.

بعد از بی جواب ماندن …

چپاولگر و اداره روسها در ترکمنستان همانند دیگر کشورها یا سرزمین های ترک ها فرقی نداشت، فقط به شکل فشرده ای تحت کنترل بودند.

زمین های حاصلخیز و پرمحصول از دست ترکمنها گرفته شد.

اوایل قرن بیستم همانند دیگر سرزمین های ترک در ترکمنستان نیز حرکت سیاسی شکل گرفت. با ایستادگی ای که در مقابل حاکمیت روس ها در سال 1916 شروع شد، ترکمن ها نیز به صورت تاثیر گذاری شرکت کردند.

در نتیجه بررسی ها و تعقیب جنگ داخلی 1917، بعد از پیروزی بولشویک ها در جنگ داخلی تمام ایالت ها را سرکوب کردند.

بعد از نتیجه گیری و جلسه ای در برج هفتم میلادی 1919 عشق آباد، ماه دوم 1920 کروسنودوسکی، بولشویک های روس حاکمیت را بدست گرفتند.

ترکستانی که تا 1924 نام جمهوری سوسیال دموکرات ترکستان را با خود یک می کشید بعد از تغییرات اداری در سال 1924 باعث تشکیل 15 جمهوریت شد. و در طی یک رفراندم ترکمنستان نیز باعث تغییرات اساسی گشت، کشور وارد یک دوره سیاسی و اکونومیک شد.

ترکمنستان، 22 اکتبر 1991 جدایی خود ر اتحاد جماهیر شوری اعلام کرد و همان سال به عضویت کشورهای مستقل و بی طرف درآمد.

ترجمه: امید بایندری

منبع:

Oku.gen.tr

Tarihsayfam.com

توضیح:

• رود سلنگا (Селенга) رودی است که به دریاچه بایکال می‌ریزد. این رود از کشورهای مغولستان و روسیه می‌گذرد.